ζερβανισμός

Θρησκευτικό κίνημα. Εντάσσεται στα πλαίσια του ζωροαστρισμού, ενώ αρκετά ακριβή στοιχεία υπάρχουν μόνο κατά την εποχή των Σασσανιδών (3ος αι. π.Χ. – 7ος αι. μ.Χ.). Η ουσιαστική διαφορά του από τον ζωροαστρισμό έγκειται στο ότι οι δύο θεοί του Καλού και του Κακού, Ωρομάσδης και Αριμάν, εμφανίζονται στον ζ. ως υποταγμένοι σε μια υψηλότερη και ουδέτερη αρχή, το ΖερβάνΖουρβάν (ΧρόνοΜοίρα). Κατά τη γνώμη μερικών ειδικών (αν και υπάρχει έλλειψη ακριβών στοιχείων) ο ζ. ήταν ιδιαίτερη θρησκεία με ηθικές διδασκαλίες διαφορετικές από τις διδασκαλίες του ζωροαστρισμού (με μεγαλύτερη ροπή προς τον ασκητισμό και την απαισιοδοξία). Αντίθετα, άλλοι ισχυρίζονται ότι δεν ήταν παρά μία θεολογική σχολή στους κόλπους του ζωροαστρισμού, γιατί διαπίστωσαν διάφορες ζερβανικές περικοπές ή θεωρήθηκαν ως τέτοιες στα παχλαβικά κείμενα, και διατύπωσαν ανάλογες θεωρίες.